Rất nhiều người, bao gồm cả người khỏe mạnh đi khám sức khỏe hay người bệnh, khi siêu âm ổ bụng và được kết luận là gan nhiễm mỡ. Nhiều người rất lo lắng nhưng cũng nhiều người lại nghĩ đây chỉ là một rối loạn chuyển hóa nhẹ, mình chỉ cần điều chỉnh chế độ ăn uống và luyện tập chút xíu là sẽ hết. Không ít Bác sỹ cũng đơn giản hóa bằng cách an ủi BN là tình trạng gan nhiễm mỡ thì ai mà chả bị, chả cần để ý đâu. Sự thực không phải như vậy.
Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD – Nonalhocolic Fatty Liver Disease) là tên gọi cũ, hiện được gọi là bệnh gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa (MASLD – metabolic dysfunction–associated steatotic liver disease) gặp ở khoảng 30% dân số thế giới, ở 65% các BN đái tháo đường typ 2 và ở 75% người bị béo phì. Sự gia tăng tỷ lệ mắc MASLD có liên quan đến “đại dịch béo phì” ở nhiều quốc gia. Bệnh này rất nguy hiểm vì (1) thường kèm theo ít nhất 1 yếu tố nguy cơ tim mạch, làm tăng nguy cơ bị ĐTĐ và các biến chứng tim mạch, và (2) sẽ dẫn đến xơ gan, suy gan và ung thư gan. Dự báo trong thời gian tới, xơ gan và ung thư gan do MASLD sẽ là chỉ định chính của ghép gan.
Tình trạng nhiễm mỡ dẫn đến xơ hóa và ung thư gan diễn qua 5 giai đoạn:
- Giai đoạn xơ hóa 0 (nhiễm mỡ): Có sự tích tụ mỡ trong gan nhưng gan chưa bị tổn thương và chưa có xơ. Tình trạng này có thể được đảo ngược hoàn toàn.
- Giai đoạn xơ hóa độ 1: Không có hoặc chỉ có rất ít sẹo xơ. Lối sống lành mạnh có thể giúp phục hồi tổn thương và đảo ngược MASLD.
- Giai đoạn xơ hóa độ 2: Viêm và tổn thương đã gây ra một số sẹo xơ. Gan có thể vẫn hoạt động tốt và phần lớn tổn thương có thể được phục hồi.
- Giai đoạn xơ hóa độ 3: Có nhiều sẹo xơ trong gan. Ở giai đoạn này, rất quan trọng để ngăn chặn tổn thương và sẹo tiến triển thêm, nhằm tránh tình trạng trở nên tồi tệ hơn. Tuy nhiên, vẫn có thể phục hồi một phần tổn thương.
- Giai đoạn xơ hóa độ 4 (Xơ gan): Có quá nhiều sẹo xơ gây thay đổi hình dạng của gan. Gan vẫn có thể hoạt động và thậm chí phục hồi một phần tổn thương ở giai đoạn này. Nhưng nếu quá nhiều mô gan bị xơ hóa, gan có thể không còn thực hiện được chức năng bình thường.
- Giai đoạn xơ gan mất bù, gây suy gan, ung thư gan
Sàng lọc bệnh MASLD bằng cách nào: Do MASLD thường không có triệu chứng, nhiều người được phát hiện ở giai đoạn muộn, đã có xơ gan nên cần tập trung sàng lọc những người có nguy cơ, bao gồm:
- Bệnh nhân có tăng men gan không rõ nguyên nhân (ví dụ: không do viêm gan virus)
- Thừa cân hoặc béo phì
- Béo bụng, vòng eo to
- Đái tháo đường typ 2
- Chế độ ăn có quá nhiều thực phẩm và đồ uống không lành mạnh
- Ngồi nhiều, lười tập thể dục
- Rối loạn mỡ máu
- Huyết áp cao
- Các tình trạng liên quan đến kháng insulin, như hội chứng buồng trứng đa nang
Việc sàng lọc ban đầu có thể bao gồm xét nghiệm men gan (AST, ALT) và siêu âm ổ bụng. Có 2 loại siêu âm gồm siêu âm ổ bụng bằng máy siêu âm bình thường chỉ cho biết tương đối mức độ gan nhiễm mỡ, và siêu âm đàn hồi gan (Fibroscan) cho biết mức độ xơ cứng của gan. Tuy nhiên, để chẩn đoán xác định thì phải dựa vào kết quả sinh thiết gan. Gần đây có nhiều nghiên cứu về các chỉ số đánh giá mức độ xơ háo gan như Fibrosis-4 (FIB-4) gồm 3 xét nghiệm máu và tuổi BN, ELF test gồm 3 xét nghiệm máu hay chỉ số xơ hóa NAFLD gồm 4 kết quả máu, tuổi, BMI và bệnh đái tháo đường, có giá trị tốt trong tiên lượng mức độ xơ hóa và phân tầng nguy cơ bị các biến chứng gan cũng như tử vong. Việc chẩn đoán sớm, can thiệp kịp thời và quản lý phù hợp có thể ngăn chặn sự tiến triển thành xơ gan
Dự phòng và điều trị bệnh gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa bằng cách nào: Điều trị bệnh MASLD nhằm 2 mục tiêu chính là (1) Ngăn chặn tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn để không dẫn đến ung thư gan hoặc suy gan, và (2) Giúp gan phục hồi càng nhiều tổn thương càng tốt. Phương pháp điều trị chính là duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh, tăng cường hoạt động thể chất và giảm cân (nếu có thừa cân, béo phì). Điều này có vẻ như là lời khuyên chung chung, nhưng thực tế, những bước này giúp giảm mỡ gan và viêm nhiễm. Ví dụ, đối với những người thừa cân, bằng chứng cho thấy giảm từ 5 đến 10% trọng lượng cơ thể có thể ngăn chặn và đôi khi thậm chí đảo ngược tổn thương gan. Phẫu thuật thắt dạ dày điều trị béo phì có hiệu quả rất tốt với gan nhiễm mỡ.
Các thuốc có tác dụng điều trị MASLD chủ yếu là các thuốc điều trị ĐTĐ như Pioglitazone, ức chế SGLT-2, hoặc thuốc GLP-1 RA (ví dụ semaglutide) điều trị béo phì. Năm 2024, Resmetirom, một thuốc chủ vận thụ thể beta hormon tuyến giáp là thuốc đầu tiên được FDA phê duyệt để điều trị MASH tại Mỹ
